Historia
Pierwsza wzmianka o Kozienicach pochodzi z 1206 r., kiedy wraz z sąsiednimi wsiami nadane zostały klasztorowi norbertanek w Płocku.
Włości te były jednak znacznie oddalone od Płocka, więc Kozienice w drodze zamiany stały się własnością królewską i pozostały nią aż do rozbiorów. W 1326 roku wieś Kozienice została przeniesiona na prawo magdeburskie przez Władysława Łokietka. Miejscowość położona na skraju Puszczy Kozienickiej została jednym z ulubionych miejsc polowań króla Władysława Jagiełły.
Prawdopodobnie dla niego też wzniesiono tu drewniany dwór myśliwski, a sam król w 1394 ufundował kościół. Bliskość Puszczy Radomskiej i rzeki Wisły pozwoliła na budowę, pod kierownictwem mistrza Jarosława, mostu łyżwowego, który po spławieniu do Czerwińska był wykorzystany przez wojska polskie pomiędzy 30 czerwca a 3 lipca 1410 roku do przeprawy w czasie wielkiej wojny z zakonem krzyżackim.
W 1467 roku w królewskim dworze królowa Elżbieta Rakuszanka urodziła syna królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi, późniejszego króla Zygmunta I Starego, co upamiętnia do dziś pamiątkowa kolumna wzniesiona w 1518, która jest najstarszym pomnikiem świeckim w Polsce. W 1507 mieszkańcy Kozienic poprosili o prawa miejskie. Czekali na nie ponad 40 lat gdyż dopiero 8 stycznia 1549 roku król Zygmunt II August wydał na sejmie w Piotrkowie przywilej dla wojewody ruskiego i starosty radomskiego Piotra Firleja z Dąbrowicy na założenie miasta na części gruntów kozienickich, a w 1550 wydany został drugi przywilej lokacyjny (w porównaniu z pierwszym przywilejem zwiększał obciążenia fiskalne mieszczan). W 1557 król Zygmunt August ufundował tu parafię i uposażył plebana, w roku 1558 Kozienice otrzymały przywilej na organizowanie jarmarków.
W 1652 roku miasto spustoszyła epidemia cholery. W czasie potopu szwedzkiego 6 kwietnia 1656 doszło do zwycięskiej dla Polaków bitwy pod Kozienicami, ale w 1657 roku miasto zostało zniszczone przez siedmiogrodzkie wojska Jerzego Rakoczego. Sejm w 1658 roku wyznaczył Starodubowianom Kozienice jako miejsce sejmików. Ponownie miasto zostało zniszczone przez wojska szwedzkie w 1704 roku w trakcie Wielkiej wojny północnej.
W 1764 powstał tu skład soli dla całego powiatu radomskiego, a w 1779 miasto otrzymało przywilej na 12 jarmarków rocznie. W 1782 miasto o przeważnie drewnianej zabudowie zostało zniszczone przez pożar i dzięki królowi odbudowane głównie jako murowane. W 1786 roku w miejscowości król Stanisław Poniatowski założył Królewską Manufakturę Broni Palnej, która w latach 1784-1788 przekształcona została w Fabrykę Broni w Kozienicach będącą największą fabryką broni palnej w Rzeczypospolitej. Fabryka wytwarzała karabiny, pistolety oraz sztucery, w tym pierwszy w historii seryjnie produkowany karabin polskiej konstrukcji tzw. sztucer kozienicki.
Grafika sztucer
Bardzo ważnym wydarzeniem było utworzenie powiatu kozienickiego w 1867 r. Dzięki temu została wybudowana droga do Radomia. Wzniesiono też koszary, przebudowano i rozbudowano pałac. Działała fabryka blachy, garbarnia, browar i młyny. W 1897 r. Kozienice zamieszkiwało 6391 osób, w tym 3764 Żydów.
W czasie rozbiorów w mieście stacjonował 25 Smoleński Pułk Piechoty, przeniesiony później do Woroneża. W 1902 r. przyszedł w Kozienicach na świat Zygmunt Lederman-Lednicki, znany skrzypek i dyrygent. W 1926 r. ukończył Warszawskie Konserwatorium Muzyczne. Był jednym z dyrygentów Polskiego Radia. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 r. Kozienice weszły w skład województwa kieleckiego. W 1921 miasto miało najwyższy odsetek ludności wyznania mojżeszowego na całej Ziemi Radomskiej, wyłączając Radom (3811 osób).
W 1940 Niemcy otworzyli w Kozienicach getto dla ludności żydowskiej. Początkowo mieszkało w nim ok. 5 tys. Żydów, jednak we wrześniu 1942 wskutek przesiedleń ludności żydowskiej z innych miejscowości (m.in. Magnuszewa, Sieciechowa i Głowaczowa) ich liczba wzrosła do ok. 13 tys. W tym samym miesiącu getto zostało zlikwidowane, a jego mieszkańców wywieziono do obozu zagłady w Treblince.
Podczas II wojny światowej działały w okolicach oddziały partyzanckie (gł. Bataliony Chłopskie).
W czasach Polski Ludowej powstały Zakłady Ceramiki Radiowej, Fabryka Mebli (wszystkie zlikwidowane). Obecnie istnienie miasta ściśle związane jest z funkcjonowaniem Elektrowni Kozienice.
Najważniejsze daty historyczne:
Wczesne średniowiecze
Początki osadnictwa na tym terenie.
1206
Pierwsza pisana wzmianka o Kozienicach, które z sąsiednimi wsiami nadane zostały klasztorowi Norbertanek w Płocku (z akt królewskich)
II połowa XIV wieku
Na potrzeby królewskie, zostaje wybudowany dworek myśliwski.
1378
Mieszkańcom okolicznych lasów, bartnikom i pszczelarzom nadane zostaje prawo obelne.
1390
Delegacja z klasztoru Norbertanek z Płocka czyni starania o zamianę Kozienic i kilku okolicznych wsi na posiadłość położoną bliżej klasztoru.
1394
Zbudowany zostaje w Kozienicach pierwszy Kościół.
1409
Na polecenie króla Władysława Jagiełły mistrz Jarosław buduje pod Kozienicami drewniany most pontonowy na łyżwach, który zostaje spławiony do Czerwińska i tam w 1410r. służy wojskom i taborom królewskim do przeprawy przez Wisłę przed walna rozprawą z Krzyżakami. Mostów po dzień dzisiejszy uważany jest za arcydzieło sztuki inżynierskiej.
1409 - 1410
W otaczającej Kozienice puszczy odbywają się wielkie polowania, mające na celu zaopatrzenie w żywność wojsk królewskich, idących na wojnie z Krzyżakami.
W wielu z nich bierze osobiście udział król Władysław Jagiełło.
1429
Król Władysław Jagiełło w sposób oficjalny ponownie włącza Kozienice pod administracje królewską.
8 listopada 1466
Król Kazimierz Jagiellończyk, uciekając przed panującą w Krakowie zarazą, chroni się z rodziną i dworem w otoczonych lasami Kozienicach.
1 stycznia 1467
W Kozienicach przychodzi na świat królewicz Zygmunt, przyszły król Polski, zwany Starym.
Ok. 1500
Król Zygmunt I na pamiątkę swojego urodzenia w Kozienicach funduje nowy ołtarz i wystrój dla miejscowego kościoła.
Początek XVI wieku
Królowa Bona wprowadza w Kozienicach i okolicznych wsiach początki nowoczesnej na owe czasy gospodarki folwarcznej.
1537
Zbudowany zostaje pomnik w kształcie kolumny upamiętniającej narodziny króla w tym mieście.
1549
Kozienice uzyskują od panującego monarchy Zygmunta II Augusta przywilej lokacyjny na prawie niemieckim.
3 lipca 1550
Sejm Walny w Piotrkowie zatwierdza prawa miejskie dla Kozienic.
1557
Powołana zostaje parafia kozienicka.
1559
Przywilejem królewskim Kozienice zyskały prawo organizowania trzech jarmarków rocznie.
1602
Pierwsze pisemne wzmianki o istnieniu szkoły parafialnej szpitala w Kozienicach.
1607
Specjalnym edyktem królewskim zostaje powołana ekonomia kozienicka.
1633
Król Władysław IV potwierdza wszystkie przywileje miasta.
1656
Stefan Czarniecki stacza pod Kozienicami zwycięską bitwę ze Szwedami.
1657
Książe Siedmiogrodzki Jerzy II Rakoczy, sprzymierzeniec szwedzki, niszczy miasto.
1685
Król Jan III Sobieski uwalnia podupadłe miasto na 15 lat od wszelkich ciężarów.
1701
Król August II potwierdza przywileje nadane miastu przez jego poprzedników.
1704
Wojska szwedzkie ponownie pustoszą miasto.
1706
Ekonomia kozienicka zostaje zaliczona w poczet dóbr królewskich.
1782
Ogromny pożar całkowicie niszczy ponad 200 zabudowań. Architekt Franciszek Placidi opracowuje nowoczesny plan zagospodarowania przestrzennego Kozienic.
Buduje pałac w stylu renesansu francuskiego i zakłada park w stylu angielskim.
Koniec 1782
Umiera Franciszek Placidi, rozpoczęte przez niego prace kontynuuje generalny administrator dóbr królewskich Jan Kanty Fontana.
1784 - 1788
Powstaje walcownia i kuźnia miedzi (Hamernia) oraz fabryka broni palnej. Powstają także liczne zakłady rzemieślnicze.
6 sierpnia 1792
Znajdujący się w obozie pod Kozienicami książe Józef Poniatowski na wieść o przystąpieniu do Targowicy podaje się wraz z Tadeuszem Kościuszką do dymisji.
1794
Wojska rosyjskie idące przeciwko Kościuszce niszczą i plądrują fabryki i pałac.
Przełom XVIII I XIX wieku
Mieszka i działa w Kozienicach znany w środowiskach żydowskich Izrael z Kozienic, zwany "Wielkim Magiem".
1809
W czasie kampanii gen. Józef Zajączek zwycięża Austriaków w bitwie pod Kozienicami.
1835
Rząd carski za wielkie zasługi dla cesarstwa oddaje wszystko, co składało się na ekonomię kozienicką, gen. Iwanowi Denowi jako majorat.
1867
Ustanowiony zostaje powiat kozienicki. Zbudowana zostaje szosa do Radomia i powstaje istniejący do dziś kościół pod wezwaniem Świętego Krzyża.
1910
Zostaje zbudowana linia kolejowa łącząca Kozienice z Bąkowcem.
1915
Zostaje utworzona w Kozienicach Komenda Grupy Legionów Polskich.
Wrzesień 1939
Kozienice znajdują się w rejonie działań armii "Prusy".
12 września 1939
Podpalenie przez hitlerowców pałacu królewskiego.
1940 - 1945
Kozienice są miejscem licznych aresztowań, częstych akcji zbrojnych AK i BCh oraz wielu egzekucji. Puszcza zaś jest siedziba licznych oddziałów partyzanckich.
1942
Hitlerowcy likwidują miejscowe getto.
15 stycznia 1945
Wyzwolenie miasta spod okupacji hitlerowskiej.
1945
Powstaje pierwszy po wojnie zakład przemysłowy, fabryka kalafonii i terpentyny.
1963
Zbudowana zostaje Kozienicka Fabryka Mebli. Wiosną tego roku rozpoczęta zostaje budowa Elektrowni "Kozienice".
1970 - 1985
Następuje szybka rozbudowa miasta, powstają nowe osiedla, rozwija się przemysł i infrastruktura.
17 czerwca 1999
Godz. 13.00 uroczysta sesja Rady Miasta i Gminy rozpoczyna rok obchodów 450 - Miasta Kozienice.
Książka "Szlak bitew, potyczek i miejsc pamięci narodowej Gminy Kozienice" Autor: Krzysztof Zając
